تفلیس و ماراتن تفلیس: تاریخ، جاذبه‌ها و مسیر مسابقه
تفلیس؛ شهری میان شرق و غرب و ماراتن متفاوتش
مقدمه
تفلیس، پایتخت گرجستان، شهری است که دو قارهٔ اروپا و آسیا را به هم پیوند می‌زند. این شهر در ساحل رود **متکواری** (کورا) واقع شده و با بیش از ۱٫۲ میلیون نفر جمعیت، نزدیک به یک سوم جمعیت کشور را در خود جا داده است. تفلیس در قرن پنجم میلادی توسط **واختانگ یکم ایبری** بنا شد و در طول تاریخ، پایتخت پادشاهی‌ها و جمهوری‌های مختلف گرجستان بوده است. قرار گرفتن در چهارراه میان اروپا و آسیا و نزدیکی به جادهٔ ابریشم سبب شد که تفلیس در طول سده‌ها نقطهٔ رقابت و کشمکش قدرت‌های مختلف جهانی باشد؛ همین موقعیت، شهر را به گذرگاهی مهم برای انرژی و تجارت امروزی تبدیل کرده است. انعکاس این تاریخ پیچیده را می‌توان در معماری شهر دید که ترکیبی از بناهای قرون وسطایی، نئوکلاسیک، آرت‌نوو، دوران استالینی و سازه‌های مدرن است.
نام این شهر از واژهٔ گرجی **«تبلی»** به معنی «گرم» گرفته شده و اشاره به چشمه‌های آب گرم گوگردی دارد که در نواحی مرکزی شهر می‌جوشند. افسانه‌ها می‌گویند که شاه واختانگ در هنگام شکار، شاهینش را دنبال کرد و پرنده در یک چشمهٔ آب گرم فرود آمد و از حرارت آب جان باخت؛ شاه تحت تأثیر گرمای آب و موقعیت مناسب منطقه، دستور داد جنگل‌ها را قطع و شهری جدید بنا کنند. همین چشمه‌ها بعدها به حمام‌های گوگردی تبدیل شدند که امروز نیز جذابیت خاصی دارند.
تفلیس شهری است با فرهنگی متنوع. اقوام مختلف و ادیان متفاوت قرن‌هاست در کنار هم زندگی می‌کنند و این همزیستی مسالمت‌آمیز را می‌توان در محله‌های قدیمی شهر مشاهده کرد. کلیساهای ارتدکس گرجی، کلیساهای ارمنی و کاتولیک، مسجد و دو کنیسه در کوچه‌های باریک **محلهٔ قدیمی** تفلیس کنار هم قرار گرفته‌اند. این ترکیب فرهنگی و تاریخی، همراه با غذاهای لذیذ گرجی و مهمان‌نوازی مشهور مردم این کشور، تفلیس را به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل می‌کند.
در ادامه، این مقاله ابتدا به تاریخچهٔ شکل‌گیری و سیر تحول تفلیس و جاذبه‌های معروف آن می‌پردازد، سپس به معرفی **ماراتون تفلیس**، تاریخچه و مسیر مسابقه خواهد پرداخت. هدف آن است که نشان دهد چگونه دویدن در خیابان‌های این شهر می‌تواند تلفیقی از ورزش، تاریخ و تجربهٔ فرهنگی باشد.
تاریخچهٔ تفلیس و شکل‌گیری شهر
اسطورهٔ تأسیس و ریشهٔ نام
همان‌طور که گفته شد، ریشهٔ نام «تفلیس» از «تبلی» (گرم) می‌آید. بر اساس افسانهٔ معروف، شاه واختانگ گورگاسالی در قرن پنجم میلادی هنگام شکار در جنگل‌های اطراف شهر، شاهین خود را تعقیب می‌کند؛ پرنده همراه با شکارش در چشمهٔ آب گرم سقوط می‌کند و جان می‌سپارد. شاه با مشاهدهٔ خواص درمانی آب گرم و موقعیت جغرافیایی مناسب، دستور ساخت شهری جدید در این مکان را می‌دهد. پس از واختانگ، پسرش **داچی** پایتخت را از متسختا به تفلیس منتقل کرد تا این شهر به مرکز سیاسی و فرهنگی منطقه تبدیل شود.
تفلیس در طول تاریخ
نشانه‌های سکونت در ناحیهٔ تفلیس به هزارهٔ چهارم قبل از میلاد باز می‌گردد. شهر از قرن ششم تا دوازدهم میلادی تحت سلطهٔ قدرت‌های مختلف – از امیرنشین عربی تا پادشاهی گرجستان و سپس امپراتوری‌های ایران و روسیه – قرار داشته و هر دوره اثری بر فرهنگ و معماری آن گذاشته است. در دوران روسیهٔ تزاری، تفلیس مرکز اداری قفقاز بود و به همین سبب ساختمان‌های نئوکلاسیک و سبک‌های اروپایی در آن ساخته شد. پس از ضمیمه شدن به امپراتوری روسیه و سپس دورهٔ کوتاه جمهوری دمکراتیک گرجستان، شهر در زمان شوروی به مرکز صنعتی و فرهنگی تبدیل شد. هر کدام از این دوره‌ها نمایانگر سبک‌های متفاوت معماری هستند: کلیساهای قرون وسطایی، خانه‌های بالکن‌دار آرت‌نوو، بناهای استالینی و برج‌های شیشه‌ای مدرن.
هویت چندفرهنگی
یکی از ویژگی‌های برجستهٔ تفلیس، تنوع قومی و مذهبی آن است. در محله‌های قدیمی، کنار کلیساهای ارتدکس، کلیسای ارمنی، مسجد و کنیسه‌های یهودیان دیده می‌شود. این تنوع حاصل قرار گرفتن شهر در مسیر جادهٔ ابریشم و مهاجرت بازرگانان و هنرمندان از مناطق مختلف است. در قرون گذشته، شهر پذیرای ارمنی‌ها، ایرانی‌ها، یهودیان، آذری‌ها و روس‌ها بود و هر قوم بخشی از هویت تفلیس را شکل داد.
جاذبه‌های گردشگری تفلیس
محلهٔ قدیمی (آبانوتوبانی)
در قلب شهر **محلهٔ قدیمی** یا **آبانوتوبانی** قرار دارد، جایی که کوچه‌های سنگ‌فرش، خانه‌های قدیمی با بالکن‌های چوبی و ساختمان‌های تاریخی به چشم می‌خورند. این محله بخشی از شهر است که در دورهٔ قرون وسطی شکل گرفته و امروز به یکی از دیدنی‌ترین نقاط برای گردشگران تبدیل شده است. **حمام‌های گوگردی** با گنبدهای آجری رنگارنگ، اصلی‌ترین جاذبهٔ این محله هستند؛ حمام‌هایی که آب گرم چشمه‌های طبیعی را برای استحمام استفاده می‌کنند و بر اساس سنت، همان‌جا شهر بنا شده است. خیابان‌های تنگ و پرپیچ‌وخم، خانه‌های با تراس‌های چوبی و فروشگاه‌های صنایع دستی، محلهٔ قدیمی را به موزه‌ای زنده از تاریخ تفلیس تبدیل کرده است.
در این بخش، **تنوع مذهبی** نیز مشهود است؛ بازدیدکنندگان می‌توانند کلیساهای ارتدکس گرجی، کلیسای ارمنی، کلیسای کاتولیک، مسجد و کنیسه‌ها را در فاصله‌ای کوتاه مشاهده کنند. همچنین، **معبد متخی** که بر صخره‌ای مشرف به شهر قرار گرفته و تندیس شاه واختانگ در حیاط آن، نمایی باشکوه از محلهٔ قدیمی را به نمایش می‌گذارد.
قلعهٔ ناریکالا و پارک متاتسمیندا
بر فراز تپه‌ای مشرف به محلهٔ قدیمی، **قلعهٔ ناریکالا** قرار دارد که قدمت آن به قرن چهارم میلادی می‌رسد. این قلعه در طول تاریخ بارها بازسازی شده و امروزه یکی از نمادهای شهر است. از روی دیوارهای قلعه، منظرهٔ پانورامایی از رود متکواری، شهر قدیمی و پل‌های مدرن دیده می‌شود. در سمت دیگر شهر، **پارک متاتسمیندا** روی کوه متاتسمیندا قرار گرفته و با تل‌کابین یا تله‌فریک می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. این پارک با رستوران‌ها، کافه‌ها و وسایل بازی، محلی محبوب برای خانواده‌ها و جوانان است و از بالای آن می‌توان چشم‌انداز وسیع تفلیس را تماشا کرد.
خیابان روستاولی و هویت شهری
**خیابان روستاولی** با طول حدود ۱٫۵ کیلومتر، شاهراه اصلی و تاریخی تفلیس است و بسیاری از ساختمان‌های مهم کشور در این خیابان قرار دارند: پارلمان گرجستان، تئاتر اپرا، نگارخانه ملی، موزهٔ هنر مدرن و کتابخانهٔ ملی. این خیابان علاوه بر نقش اداری و فرهنگی، مرکز خرید، کافه و فضای سبز نیز هست و «نبض» شهر محسوب می‌شود. در امتداد روستاولی، بناهای مدرن و تاریخی در کنار هم قرار گرفته‌اند که بازتابی از ترکیب سنت و مدرنیته در تفلیس است.
پل صلح و پارک ریکه
در سال‌های اخیر، معماری مدرن نیز به هویت تفلیس افزوده شده است. **پل صلح** سازه‌ای شیشه‌ای و فولادی بر فراز رود متکواری است که با نورپردازی شبانهٔ خود، به یکی از نمادهای جدید شهر تبدیل شده است. این پل، پارک **ریکه** را به محلهٔ قدیمی متصل می‌کند؛ پارکی که با فضای سبز، مجسمه‌ها و سالن‌های کنسرت، مکانی محبوب برای گردش و تفریح اهالی و مسافران است. در کنارهٔ پارک، لوله‌های فلزی بزرگ معماری مدرنیستی، تالار کنسرت و نمایش شهر را شکل داده‌اند.
غذا و زندگی شبانه
تفلیس برای دوستداران غذا و فرهنگ آشپزی بهشت است. **خینکالی** (نوعی دامپلینگ)، **خاچاپوری** (نان پنیر دار)، **چورچخلا** (نوعی شیرینی با مغز گردو و انگور) و شراب سنتی گرجی، تنها بخشی از غذاهای معروف این کشورند. تنوع رستوران‌ها، از کافه‌های سنتی با موسیقی زنده تا رستوران‌های مدرن و جشنواره‌های غذایی، همراه با زندگی شبانهٔ فعال و کلوب‌های موسیقی و جَز، تفلیس را به شهری سرزنده تبدیل کرده است.
ماراتن تفلیس؛ از دویدن تا شناخت شهر
شکل‌گیری ماراتن
ماراتن تفلیس (که در واقع شامل نیمه‌ماراتن ۲۱ کیلومتری و مسابقهٔ ۱۰ کیلومتری است) نخستین بار در ۲۷ اکتبر ۲۰۱2 به همت شرکت هایدلبرگ سمنت گرجستان و با حمایت فدراسیون دوومیدانی گرجستان برگزار شد.
هدف اصلی این رویداد، ترویج سبک زندگی سالم و فعالیت‌های خیریه بود؛ مبلغ ثبت‌نام دونده‌ها به بنیاد خیریهٔ ایاونانا اختصاص یافت و شرکت برگزارکننده این مبلغ را دو برابر کرد. این رویداد اولین نیمه‌ماراتن بزرگ در گرجستان بود و به سنتی سالانه تبدیل شد.
در اولین دوره، شرکت‌کنندگان می‌توانستند در دو مسافت ۵ کیلومتر و ۲۱ کیلومتر رقابت کنند و برندگان در دسته‌های سنی مختلف (زیر ۱۷ سال، ۱۸–۳۵ و بالای ۳۵ سال) معرفی شدند. هدف اصلی اما مشارکت و کمک به امور خیریه بود؛ به گفتهٔ برگزارکنندگان، این ماراتن باید هر سال برگزار شود تا مردم را به ورزش و دویدن ترغیب کند و کمک‌های جمع‌آوری‌شده به نیازمندان اختصاص یابد.
در سال‌های بعد، مسیر مسابقه تغییر یافت و به خیابان‌های مرکز شهر منتقل شد. امروزه این رویداد در قالب نیمه‌ماراتن (۲۱٫۰۹۷ کیلومتر) و مسابقهٔ ۱۰ کیلومتر برگزار می‌شود و امکان حضور دوندگان آماتور و حرفه‌ای وجود دارد. بسیاری از شرکت‌کنندگان از کشورهای مختلف هستند و رویداد به تدریج تبدیل به یک گردهمایی بین‌المللی شده است.
قوانین و خدمات مسابقه
بر اساس اعلام رسمی وب‌سایت ماراتن، آغاز و پایان مسابقه در میدان جمهوری (Republic Square) واقع در مرکز شهر است. مسیر مسابقه کاملاً علامت‌گذاری شده و طی ساعات برگزاری، خیابان‌ها برای عبور شرکت‌کنندگان بسته می‌شود. برای نیمه‌ماراتن، نقاط پذیرایی در کیلومترهای ۴٫۴، ۱۰٫۳ و ۱۵٫۴ و خط پایان قرار دارند؛ برای مسابقهٔ ۱۰ کیلومتر نیز در کیلومتر ۴٫۴ و خط پایان. در این ایستگاه‌ها، آب معدنی و موز توزیع می‌شود و خدمات پزشکی در سراسر مسیر در دسترس است.
طبق مقررات، استفاده از هدفون در طول مسابقه طبق قوانین فدراسیون بین‌المللی دو و میدانی توصیه نمی‌شود و مسئولیت آن با شرکت‌کننده است. همچنین همراهی دوندگان با دوچرخه، کالسکه کودک و حیوانات خانگی ممنوع است تا امنیت و نظم مسابقه حفظ شود.
مسیر مسابقه: دویدن در دل تاریخ و معماری
یکی از جذابیت‌های ماراتن تفلیس، مسیر منحصر به فرد آن است که به گونه‌ای طراحی شده تا شرکت‌کنندگان ضمن دویدن، از جاذبه‌های شهر نیز لذت ببرند. به گفتهٔ وب‌سایت رسمی، مسیر طوری انتخاب شده که از محله‌های تاریخی و خیابان‌های مدرن عبور می‌کند و سواحل رود متکواری و مناظر پانورامای شهر را به نمایش می‌گذارد. در مسیر، دوندگان از کنار بناهای فرهنگی و معماری معروف می‌گذرند؛ بنابراین مسابقه تنها یک رقابت ورزشی نیست، بلکه راهی برای شناخت شهر است.
بر اساس گزارش شرکت‌کنندگان در سال ۲۰۲۴، هر دو مسابقهٔ نیمه‌ماراتن و ۱۰ کیلومتر نزدیک هتل رادیسون، در خیابان روستاولی آغاز می‌شوند. مسیر ابتدا در امتداد روستاولی حرکت می‌کند و سپس وارد ساحل رودخانه شده و پس از طی مسافتی، مسیر برمی‌گردد و از روی یکی از پل‌ها رود را قطع می‌کند. سپس دوندگان وارد خیابان دیوید آگماشنبلی (Davit Agmashenebeli Avenue) می‌شوند و دوباره رودخانه را قطع کرده و به نقطهٔ شروع بازمی‌گردند. نیمه‌ماراتن متشکل از دو دور است و در دور دوم مسیر کمی طولانی‌تر می‌شود.
یکی از مزایای این مسیر، بسته شدن خیابان‌ها در روز مسابقه است، به‌گونه‌ای که دوندگان بدون مزاحمت ترافیک می‌توانند در خیابان‌های تاریخی شهر بدوند. این موضوع برای بسیاری از مردم محلی نیز فرصتی برای دیدن شهر بدون اتومبیل و تشویق شرکت‌کنندگان فراهم می‌کند.
تجربه‌ای فراتر از مسابقه
وب‌سایت ماراتن تأکید می‌کند که این رویداد تنها یک رقابت ورزشی نیست، بلکه فرصتی برای ترکیب اهداف ورزشی، سفر و کشف فرهنگ است. شرکت‌کنندگان می‌توانند پیش یا پس از مسابقه، مناطق اطراف شهر از جمله کاختی(منطقهٔ شراب‌خیز)، کازبگی(کوهستان‌های زیبا) و اُپلیستیخه(شهر غار باستانی) را نیز ببینند. این ارتباط میان ورزش و گردشگری، ماراتن تفلیس را به رویدادی متفاوت در تقویم دوهای شهری بدل کرده است.
جمع‌بندی؛ دویدن با چاشنی فرهنگ و تاریخ
تفلیس شهری است که گذشته و حال را در کنار هم دارد: خیابان‌های باریک و بالکن‌های چوبی محلهٔ قدیمی در کنار پل‌های شیشه‌ای و سالن‌های مدرن، کلیساها و مساجد کنار هم، و غذاهایی که طعم تاریخ را دارند. افسانهٔ تأسیس شهر با چشمه‌های آب گرم، تاریخ پر فراز و نشیب و تنوع فرهنگی، همه در کنار هم به تفلیس هویت می‌بخشند.
ماراتن تفلیس نیز بازتابی از همین روحیهٔ ترکیبی است؛ مسیری که از خیابان‌های تاریخی و مدرن عبور می‌کند و دوندگان را از میان بازارچه‌ها، پل‌ها، پارک‌ها و ساحل رودخانه می‌گذرانَد. این رویداد با تاکید بر سلامت و فعالیت خیریه، و فراهم کردن فرصتی برای کشف فرهنگ گرجی، تنها یک مسابقه نیست بلکه جشنواره‌ای است که روح شهر را به نمایش می‌گذارد.
اگر به دنبال تجربه‌ای متفاوت هستید، به تفلیس سفر کنید؛ در حمام‌های گوگردی استراحت کنید، ازقلعهٔ ناریکالا و پارک متاتسمیندا دیدن کنید، در خیابان روستاولی قدم بزنید و غذاهای محلی را امتحان کنید. و اگر عاشق دویدن هستید، شرکت در ماراتن تفلیس می‌تواند بهترین بهانه برای سفر باشد؛ جایی که هر کیلومتر آن داستانی از تاریخ و فرهنگ این شهر نقل می‌کند.